Κρήτη: Η κακοήθης οικογενειοκρατία και οι συγχωριανοί της πολιτικής

Αν και οι ειδήσεις από την Κρήτη είναι εκκωφαντικές — βεντέτα, ανθρωποκτονίες, περιφρουρούμενες κηδείες, δημόσιες δηλώσεις για εκδίκηση — οι Κρητικοί πολιτικοί συνεχίζουν να τελούν σε αμηχανία· δεν άκουσα (ίσως μου διέφυγε) καμιά ουσιαστική αυτοκριτική για το πώς έχουν διαχειριστεί, εδώ και δεκαετίες — στην πραγματικότητα εδώ και αιώνες — την οπλοφορία και την ανομία στο νησί τους. Η δε κ. Ντόρα Μπακογιάννη, λίγο πριν από τη συμφορά στα Βορίζια, έκανε επίδειξη του ακραίου λαϊκισμού των πολιτικών με κρητική καταγωγή, οι οποίοι φαίνεται να πιστεύουν ότι οι συντοπίτες τους είναι θερμοκέφαλα εθνικο-παλικάρια με περίσσεια τεστοστερόνης, και συνεπώς τα πιο γρήγορα πιστόλια του ελληνικού Φαρ Γουέστ. Υπενθυμίζω ότι η κ. Μπακογιάννη παρουσίασε τον ξυλοδαρμό του 72χρονου επιβάτη στο γκαράζ του επιβατηγού-οχηματαγωγού «Αριάδνη» κατά τον κατάπλου στα Χανιά, ως ανώδυνο και συνηθισμένο μικροεπεισόδιο («κάθε δεύτερη μέρα γίνεται καβγάς») το οποίο πρέπει να αποδοθεί στο κρητικό αίμα που βράζει («είμαστε και λίγο θερμόαιμοι σ’ αυτόν τον νομό»). Με αυτά τα σχόλια η κ. Μπακογιάννη υπονόμευσε την ένορκη διοικητική εξέταση για τον λιμενάρχη: αν και το περιστατικό του «Αριάδνη» δεν σχετιζόταν με τη βεντέτα στα Βορίζια, εξέφρασε την αντίληψη που μας έχει καθηλώσει στη θεσμική καθυστέρηση.

Η ιστορία έχει πολλά κεφάλαια ήδη από την Κρητική Πολιτεία (1898–1913): η οπλοφορία χριστιανών και μουσουλμάνων, οι βεντέτες και οι ζωοκλοπές έχουν καταγραφεί ως χρόνια προβλήματα δημόσιας ασφάλειας που καταδεικνύουν την απουσία νομικού πολιτισμού και αισθήματος κοινότητας. Η οπλοφορία συνδεόταν ανέκαθεν με τον κακοήθη ανδρισμό, την κακοήθη οικογενειοκρατία και τις όχι λιγότερο κακοήθεις λαϊκές δοξασίες για τους κώδικες τιμής και για το ότι τα σίδερα της φυλακής είναι για τους λεβέντες. Όλα τούτα είναι θεμελιώδη συστατικά της διεθνούς μαφίας, η οποία απορρέει, μεταξύ άλλων, από την ψευτομητριαρχία ορισμένων περιοχών του Νότου και της Ανατολής. Το να παραδίδεις τα όπλα σου στο «κράτος» σήμαινε και σημαίνει προσβολή του ανδρισμού, ευνουχισμό κατά κάποιον τρόπο· τα όπλα συμβολίζουν την εύρωστη αρρενωπότητα, την εξουσία και τη σεξουαλική υπεροχή· είναι τα κατ’ εξοχήν φαλλικά αντικείμενα προνεωτερικών κοινωνιών με παιδαριώδη αντανακλαστικά.

Καθώς ο χρόνος στην Ελλάδα παραμένει μετέωρος, ιδιαίτερα εφόσον τα άγρια τοπικά ήθη προστατεύονται από τους πολιτικούς, το «πρόβλημα» αναγνωρίστηκε μόλις το 1993, όταν έγινε κοινοβουλευτική συζήτηση μετά από τραυματισμούς και θανάτους σε κρητικές γιορτές και πανηγύρια — πλην όμως, όπως συμβαίνει συνήθως, τελικά δεν εφαρμόστηκε κανένα μέτρο καταστολής. Αφήστε τους Κρητικούς να παίζουν με τα παιχνίδια τους! — αν και βεβαίως δεν είναι όλοι οι Κρητικοί ίδιοι. Έτσι, παρά τις διαμαρτυρίες ενός μεγάλου μέρους της τοπικής κοινωνίας, οι καταδίκες για μπαλωθιές και πράξεις αυτοδικίας ήταν πάντοτε χλιαρές: προπάντων να μη δυσαρεστήσουμε τους ψηφοφόρους.

Το 2019, ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε δηλώσει ότι «το έθιμο με τις μπαλωθιές στην Κρήτη πρέπει να σταματήσει», αλλά ως πρωθυπουργός δεν πήρε καμιά πρωτοβουλία «για να σταματήσει»· προφανώς δεν θα σταματήσει μοναχό του. Όσο για την κ. Μπακογιάννη που κάνει λόγο για το ιδιαίτερο DNA του νομού Χανίων, ζήτησε με αφορμή το μακελειό «κατάργηση της οπλοκατοχής στην Κρήτη». Πού ήταν τόσα χρόνια; Γιατί έχω την εντύπωση ότι χάιδευε τους Κρητικούς και το δήθεν ανυπότακτο πνεύμα τους; Δεν ισχύει το ίδιο για τον βουλευτή Χανίων κ. Αλέξανδρο Μαρκογιαννάκη ο οποίος έχει μιλήσει για το «ξερίζωμα της κουλτούρας του θανάτου», προσθέτοντας ότι «η παράνομη οπλοκατοχή και οπλοχρησία δεν είναι ούτε λαϊκή παράδοση ούτε ανδρεία». Αλλά, ας μην ενθουσιαζόμαστε. Αν και από ό,τι ξέρω τον Ιανουάριο του 2024 ο κ. Μαρκογιαννάκης είχε υποβάλει ερώτηση προς τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη κ. Χρυσοχοΐδη για τη μη δήλωση εκατοντάδων κυνηγετικών όπλων στην Περιφέρεια Χανίων, έκτοτε δεν επανήλθε. Ο κ. Μαρκογιαννάκης είχε πει ότι, αν και είχαν δοθεί παρατάσεις, μεγάλος αριθμός «πολιτών» δεν είχε ολοκληρώσει τις σχετικές διαδικασίες δήλωσης των κυνηγετικών όπλων κι ότι θα έπρεπε να ξεκινήσουν οι προβλεπόμενες από τον νόμο διαδικασίες σύνταξης δικογραφιών. Ο βουλευτής είχε καταλήξει ζητώντας μια ακόμα παράταση, επειδή το πλήθος των περιπτώσεων θα οδηγούσε σε δυσβάστακτο βάρος στις υπηρεσίες. Τέλος, ο πολύ Κρητικός κ. Νίκος Ανδρουλάκης προέβη σε δηλώσεις με υπερβολική καθυστέρηση: αν δεν κάνω λάθος, ο κ. Ανδρουλάκης δεν είχε τοποθετηθεί ποτέ στο παρελθόν επί του θέματος.

Όλοι οι πολιτικοί, Κρητικοί και μη, μαζί με τις κυβερνήσεις, ανέχονταν αλλεπάλληλες παραβιάσεις των νόμων στην Κρήτη: όχι μόνο σχετικά με το αξιακό σύστημα τιμής-ντροπής και την ένοπλη βία, αλλά και ακόμα και σχετικά με την οδηγική συμπεριφορά. Ωστόσο, δεν έχει εφαρμοστεί κανένα μέτρο τήρησης των νόμων. Χαρακτηριστικές ήταν οι μπαλωθιές στη νεκρώσιμη ακολουθία για τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη το 2017 στα Χανιά: φύλλο δεν κουνήθηκε, κι από τότε, οι εκλεγμένοι της Κρήτης, από τον κ. Μανώλη Κεφαλογιάννη στο Ηράκλειο μέχρι τον κ. Παύλο Πολάκη στα Σφακιά, έδειξαν είτε εύθυμη αδιαφορία, είτε στήριξη των υποτιθέμενων «λαϊκών εθίμων». Ιδιαίτερα ο κ. Πολάκης, που ενσαρκώνει το σύνολο των προνεωτερικών χαρακτηριστικών στην Ελλάδα — απρέπεια, τραχύτητα, αμφισημία έναντι νόμων, περιφρόνηση θεσμών — φαίνεται ότι θεωρεί τις κρητικές βαρβαρότητες («επιβεβλημένοι πυροβολισμοί στον αέρα» σε γάμους, βαπτίσεις, ιστορικές εκδηλώσεις) μέρος του λαϊκού πολιτισμού και του κρητικού εξαιρετισμού. Αυτή την εντύπωση δίνει τουλάχιστον.

Οι κρητικές βεντέτες, με τον συνδυασμό οικογενειοκρατίας, αυτοδικίας και οπλοκατοχής, κινητοποιούνται από φθόνο, προκαταλήψεις και εκδικητικότητα για αληθινές ή φανταστικές αδικίες: οι «διαφορές» λύνονται εξωδικαστικά, όπως συμβαίνει εξάλλου και σε ορισμένες καθυστερημένες περιοχές των Βαλκανίων, της νότιας Ιταλίας, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής, της Βόρειας Αφρικής και της Νότιας Ασίας. Σ’ αυτές τις περιοχές τροφοδοτούνται κύκλοι αίματος κατά τους οποίους αναδεικνύεται μια εξωφρενική ιδέα για την ανδρική και οικογενειακή τιμή, ξεκαθαρίζονται λογαριασμοί κι αλληλοεξοντώνονται κάστες, φατρίες και φυλές· κι όσο για την Κρήτη, μικροδυναστείες ελέγχουν περιφέρειες, κόμματα και εργολαβίες, συμπλέκοντας την πολιτική με τους τοπικούς επιχειρηματίες. Το αποτέλεσμα είναι κληρονομικότητα αξιωμάτων μέσω του ονόματος και των πόρων, δυσπιστία έναντι της ουδετερότητας της δικαιοσύνης, ισχυρό εθιμικό δίκαιο, οπλοφορία, οικονομία προσόδων. Με λίγα λόγια, πέρα από την πελατειακή συμπεριφορά των πολιτικών, η οποία είναι έτσι κι αλλιώς αήθης, στην Κρήτη (και αλλού, όπως είπα) επιβιώνει μια συλλογική στάση κατά την οποία το άτομο προσανατολίζει επίμονα τη δράση του στο βραχυπρόθεσμο υλικό συμφέρον της πυρηνικής οικογένειας (συνήθως σχετικό με τη γη), ακόμη κι αν βλάπτει την κοινότητα. Με λίγα λόγια, πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να δράσουν για σκοπούς που υπερβαίνουν τον οικογενειακό κύκλο, συμβάλλοντας έτσι στην εξασθένηση των θεσμών, στην αγνόηση και απαξίωση των νόμων και στην καταστροφή του κοινωνικού κεφαλαίου. Το φαινόμενο ευνοείται από την πελατοκρατία και τις δημόσιες παρεμβάσεις υπέρ των «δικών μας» που καλλιεργούν αίσθημα ιδιότυπης ασυλίας, απειθαρχίας και μη λογοδοσίας. Όλα τούτα προσφέρουν προστασία και μεσολάβηση, υπονομεύοντας την ισονομία και δημιουργώντας κοινοτισμό· παράλληλες κοινωνίες με δικά τους ήθη και κανόνες, οι οποίες λειτουργούν με νόμο σιωπής, επαναλαμβανόμενους σασμούς (με κουμπαριές!), και εξίσου επαναλαμβανόμενες ρήξεις με ασήμαντες αφορμές.

Πρέπει να περιμένουμε να δούμε αν μετά τα πρόσφατα φονικά, το πολιτικό σύστημα θα υιοθετήσει τη μηδενική ανοχή που απαιτείται. Ωστόσο, υπενθυμίζω ότι μετά τα επεισόδια στα Ζωνιανά τον Νοέμβριο του 2007 — ομάδα αστυνομικών σε επιχείρηση κατά ναρκωτικών έπεσε σε ενέδρα στην είσοδο του χωριού από τουλάχιστον είκοσι ενόπλους με Καλάσνικοφ — η κεντρική διοίκηση δεν έκανε τίποτα. Τότε είχαν τραυματιστεί τρεις αστυνομικοί· ο ειδικός φρουρός Στάθης Λαζαρίδης που είχε δεχθεί σφαίρα στον αυχένα παρέμεινε σε πολύ βαριά κατάσταση προτού αποβιώσει το 2015. Το Πενταμελές Εφετείο του Πειραιά επέβαλε ποινές 6-25 ετών σε 16 κατηγορουμένους για την ενέδρα και η υπόθεση έληξε χωρίς να επιβληθεί αφοπλισμός και ευταξία. Οπότε, έχω λόγους να αμφιβάλλω.