1o Gortys Forum: Ένας γόνιμος διάλογος μεταξύ παρελθόντος και παρόντος

Ένας μέγας διάλογος από τη Γόρτυνα για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον “άνοιξε” μέσα στο σαββατοκύριακο, καθώς το πρώτο του είδους του συνέδριο έφτασε στην Κρήτη. Η πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Περιφερειακών Αναπτυξιακών και Κοινωνικών Πολιτικών πήρε την έμπνευση από τον αρχαίο κώδικα της Γόρτυνας και “άνθισε” ένα εγχείρημα όπως κανένα προηγούμενο. Το Gortys Forum 2025 έγινε ένα σημείο συνάντησης επιστημόνων, θεσμικών εκπροσώπων, πολιτών και φορέων και, όπως όλα δείχνουν, μέλλει να γίνει θεσμός για την Κρήτη, την Ελλάδα και τον κόσμο. 

Αυτόν τον μέγα διάλογο χαιρέτισε για τη “Νέα Κρήτη” και το neakriti.gr η γυναίκα που είχε την ιδέα του και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Περιφερειακών Αναπτυξιακών και Κοινωνικών Πολιτικών κ. Ευαγγελία Σχοιναράκη, η οποία το προλόγισε εμπνευσμένα λέγοντας: «Το Gortys Forum δεν είναι απλώς ένα συνέδριο. Είναι μια ζωντανή πλατφόρμα διαλόγου, όπου η ιστορία, η επιστήμη και η κοινωνία συναντώνται για να φωτίσουν το παρόν και να σχεδιάσουν το μέλλον. Σε μια εποχή που οι εξελίξεις “τρέχουν” με καταιγιστικό ρυθμό, το Gortys Forum φιλοδοξεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την περιφερειακή ανάπτυξη και την εθνική ανασυγκρότηση. Εδώ, η επιστήμη όλων των πεδίων γίνεται εργαλείο κατανόησης και προσανατολισμού, δημιουργώντας μια σταθερά έμπνευσης για κάθε πολίτη, για κάθε θεσμό. Για εμένα προσωπικά, το Gortys Forum είναι ένα όραμα που γεννήθηκε από την αγάπη για τον τόπο μου και την πίστη ότι η περιφέρεια μπορεί να γίνει πρωταγωνίστρια. Είναι μια νέα αρχή, με υψηλές προσδοκίες: να θεμελιώσουμε έναν θεσμό που θα ενώνει γενιές, θα αναδεικνύει πρότυπα και θα καλλιεργεί αξίες που έχει ανάγκη η κοινωνία μας για να προχωρήσει μπροστά». 

Το Gortys Forum 2025, λοιπόν, πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Περιφερειακών, Αναπτυξιακών και Κοινωνικών Πολιτικών, υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Κρήτης, της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Κρήτης (ΠΕΔ), σε συνεργασία με την Εφορία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, τους Δήμους Γόρτυνας, Φαιστού και Γορτυνίας Αρκαδίας, το Κέντρο Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (ΚΕΠΕΤ) του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Ερευνητικό Εργαστήριο Επιχειρηματικής Ευφυΐας – MaGBISE – του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, το ΚΕΜΕΙΕΔΕ-ΜτΕ του ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, το Σωματείο “ΔΙΑΖΩΜΑ” και άλλους φορείς. 

Όπως είπε στις δηλώσεις της στη “Νέα Κρήτη” και το neakriti.gr η καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου με την Έδρα Jean Monnet της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Λίνα Παπαδοπούλου, «το Gortys Forum έγινε στο σημείο που “γεννήθηκε” η Ευρώπη και δεν είναι τυχαίο. Σύμφωνα με τον μύθο “αρπαγής της Ευρώπης”, όταν ο Δίας μεταμφιεσμένος “άρπαξε” τη νεαρή Ευρώπη, η κοπέλα έφτασε στη Μεσαρά, όπου εδώ γεννήθηκε το κράτος, εδώ και το δίκαιο, άρα και η Ευρώπη. Για εκείνη την εποχή απ’ όπου μας έρχεται το δίκαιο της Γόρτυνας έχουμε ίσως το σημαντικότερο κομμάτι της ιστορίας που μας επηρεάζει έως και σήμερα. Όχι τόσο για το περιεχόμενό του, αλλά για το απλούστατο γεγονός πως είναι “γραμμένο”. Είναι σημαντικό πως είναι γραπτό, γιατί αυτό σημαίνει πως είναι για όλους, είναι για όσους μπορούν να το διαβάσουν τουλάχιστον, γιατί μην ξεχνιόμαστε πως η κοινωνία της Γόρτυνας παραμένει εξαιρετικά διαστρωματωμένη. Πάντως, αυτό που συμβολίζει είναι πως φεύγουμε από την εξουσία του ενός και περνάμε στην εξουσία των πολλών. Συμβολικά εκεί λέμε πως είναι και η έναρξη της Δημοκρατίας, ένα αγαθό το οποίο κάποτε ήταν δεδομένο. Και λέμε κάποτε γιατί συνεχίζουμε να ψάχνουμε για τη δίκαιη ευημερία, τώρα περισσότερο από ποτέ». 

Στο επίκεντρο της πολιτισμικής κληρονομιάς 

Στη “Νέα Κρήτη” άνοιξε αυτόν τον διάλογο, με μία εμπειρική “ματιά” στο παρελθόν, η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, κ. Βασιλική Συθιακάκη, η οποία προλόγισε τα έργα που πρόκειται να έρθουν από το υπουργείο Πολιτισμού για την πολιτισμική ανάδειξη του «θησαυρού», όπως τον χαρακτήρισε, της Αρχαίας Γόρτυνας, αλλά και των ανακτόρων της Φαιστού. Με σημείο αναφοράς τα δύο μείζονα αρχαιολογικά σημεία, η κ. Συθιακάκη επεσήμανε πως ήδη υπάρχουν πολλά projects για την ανάδειξη των δύο χώρων στον ορίζοντα. 

«Είναι υπό κατασκευή αυτή τη στιγμή που μιλάμε ένα μείζον εγχείρημα για τον χώρο υποδοχής του κοινού στον αρχαιολογικό χώρο της Φαιστού, ο οποίος θα συνεισφέρει σε μία ολιστική ανάδειξη του μνημείου. Τόσο εγώ όσο και η ομάδα μου πιστεύουμε πως θα έχει άμεσα αποτελέσματα αυτό το έργο και σοβαρό αντίκτυπο στην οικονομία και την τουριστική εξέλιξη της περιοχής», είπε. 

Για τα έργα που έρχονται στο άμεσο μέλλον, η κ. Συθιακάκη σχολίασε: «Δεν έχουμε σταματήσει τις εργασίες στη Γόρτυνα, σε ένα επίπεδο που έχουμε πλέον εξασφαλίσει πως δε βρίσκεται σε κανένα κίνδυνο η περιοχή και τα μνημεία της. Παράλληλα, έχουν πλέον ωριμάσει μία σειρά από μελέτες για τον χώρο, προσπαθούμε μάλιστα να εντάξουμε σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ συγκεκριμένα αρχαιολογικά σημεία, όπως η θολωτή στοά, ώστε να αρχίσουν οι εργασίες ανανέωσης και ανάδειξης αυτού του τεράστιου για την Κρήτη πολιτισμικού θησαυρού». 

Κέντρο αναφοράς στον κώδικα της Γόρτυνας 

Βέβαια, αξιοσημείωτο είναι το σημείο αναφοράς, ο κώδικας της Γόρτυνας, ο οποίος άρχισε όλη αυτή τη λαμπρή συζήτηση. 

Ο κ. Αντώνης Χουρδάκης, διευθυντής του Μουσείου Εκπαίδευσης και καθηγητής Ιστορίας της Παιδείας του ΠΤΔΕ, μίλησε στη “Νέα Κρήτη” και το neakriti.gr για το πόσο έξοχα σημαντικός είναι ο κώδικας της Γόρτυνας ακόμη και σήμερα. 

«Είναι ένας κώδικας που μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για την καταπολέμηση των κοινωνικών μας προβλημάτων. Δεν πρέπει να μας δίνει μαθήματα, αλλά προβληματισμούς ο κώδικας της Γόρτυνας, ώστε να ενεργοποιήσει τη σκέψη μας πλήρως. Το πλαίσιο δικαίου που τίθεται στην αρχαία Γόρτυνα είναι αξιοσημείωτο γιατί ήταν για όλους και οι Κρήτες προσπαθούσαν ενεργά να μαθαίνουν στους νέους τους νομικά, ώστε να μπορούν να διαμορφώσουν την έννοια του πολίτη μέσα τους. Η έννοια “πολίτης” γι’ αυτούς γίνεται μέσω της καθημερινής ζωής και της κριτικής σκέψης, δημιούργησαν μία “εκπαιδεύουσα” πόλη, η οποία καθόριζε καθετί ως τελετουργία μετάβασης και ενσωμάτωσης. Αυτός ο κόσμος της Γόρτυνας, που είχε ξεκάθαρα στρώματα, μετέτρεψε την έννοια του πολίτη σε μία διεργασία της καθημερινής ζωής, αλλά και σε έναν τρόπο ένταξης στην κοινωνία. Μπορούμε να μάθουμε πολλά από τη Γόρτυνα, ώστε και η δική μας κοινωνία να γίνει τόσο ενεργή». 

Η τεχνολογία για την υποστήριξη του παρελθόντος 

Τη συζήτηση συνέχισε ο κ. Σπύρος Αναστασιάδης, με ένα κομμάτι τόσο τεχνικό, όσο βαθύτατα καινοτόμο, καθώς ως πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του ΙΤΕ (Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας) έχει επιβλέψει δεκάδες επιτυχημένα έργα με στόχο τη διάσωση του αρχαίου πολιτισμού, στην Ελλάδα αλλά και τον κόσμο: «Στο εξαίρετο πάνελ για την κληρονομιά της Γόρτυνας και της Φαιστού, φέραμε την τεχνολογία και τους τρόπους με τους οποίους αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί για να μας μείνουν όσο το δυνατόν περισσότερα αρχαία ευρήματα, για όσο το δυνατότερο περισσότερο. Στα χρόνια μου, ως διευθυντής του Ινστιτούτου, είχαμε χρησιμοποιήσει την τεχνολογία των λέιζερ για τον καθαρισμό του μνημείου του Παρθενώνα, όμως φτάσαμε και μέχρι την άλλη πλευρά του κόσμου, στην Κίνα, όπου λειτουργεί ενεργά εργαστήριο στην “Απαγορευμένη Πόλη”, το αυτοκρατορικό παλάτι του Πεκίνου, το οποίο είναι κοινό με τις δικές μας τεχνολογίες από το ΙΤΕ. Είδαμε λοιπόν στην πράξη πόσο μακριά μπορούν οι διεθνείς συνεργασίες να μας φτάσουν και το ερώτημα που έθεσα και στην ομιλία μου από το βήμα του φόρουμ είναι πώς θα επεκτείνουμε αυτές τις συνεργασίες και πώς μπορούν αυτές μαζί με την τεχνολογία να προάγουν την πολιτιστική μας κληρονομιά». 

Η κρίση της αντιπροσώπευσης στο σήμερα 

Εκτός όμως από το πληθωρικό κομμάτι της ανάδειξης του παρελθόντος, τόσο στην αρχαιολογική όσο και στην κοινωνικοπολιτική κληρονομιά που προσέφερε η Γόρτυνα, το Gortys Forum δε δίστασε να κάνει ξεχωριστή αναφορά στα δεδομένα του “σήμερα”, δημιουργώντας μία γέφυρα ανάμεσα στο σημείο αναφοράς, που είναι η πολύπλευρη κοινωνική ζωή που καταγράφηκε από τα αρχαία έγγραφα της Γόρτυνας, στη σημερινή κατάσταση, η οποία γράφει την ιστορία σε πραγματικό χρόνο. 

Την παρέμβασή του επί των “επίκαιρων” θεμάτων έκανε ο πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Ηλίας Γεωργαντάς, ο οποίος μίλησε για την κρίση της πολιτικής αντιπροσώπευσης στη σημερινή κοινωνία: «Σε απόλυτη αντίθεση με αυτό που θα έβλεπε κανείς στην Αρχαία Γόρτυνα, η σημερινή εικόνα της πολιτικής αντιπροσώπευσης στην Ελλάδα, αλλά και τον κόσμο, είναι μία και είναι έρμαιο των συνθηκών της. Βλέπουμε η κοινωνία της παγκοσμιοποίησης να ταλανίζεται από την πολιτική απάθεια, η οποία σίγουρα δεν αρμόζει σε ένα ενεργό πολιτικό σύνολο, το οποίο θέλει να λέγεται δημοκρατικό». 

Ο κ. Γεωργαντάς επεσήμανε πως οι λειτουργίες των περιφερειακών εξουσιών σε αυτή την κατάσταση παίζουν μείζονα ρόλο του ρυθμιστή: «Ζωντανό παράδειγμα έρχεται από την Ιταλία, πως παρά την “κατάρρευση” της κεντρικής εξουσίας πριν από λίγα χρόνια, η χώρα “στάθηκε στα πόδια της” λόγω της ισχυρής Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Όσο τώρα για την Ελλάδα, τα δεδομένα μιλούν από μόνα τους: στη σύγχρονη εποχή μπορεί αυτό το στοιχείο να έχει διευρυνθεί, όμως δεν έχει εμβαθύνει, χωλαίνει δηλαδή κατά κόρον στην ποιότητά της. Και κατά τη γνώμη μου η περιφέρεια είναι αυτή που θα πρέπει να αναπληρώσει την εμπιστοσύνη των πολιτών, που έχει χαθεί στην κοινωνία». 

Οι κοινωνικές ανισότητες στην εποχή μιας “μόνιμης” κρίσης 

Με αυτή τη “σκοτεινή” κατάσταση της πολιτικής αντιπροσώπευσης έρχεται ο μείζων κοινωνικός παράγοντας, οι ανισότητες, οι οποίες αλληλένδετα προκύπτουν σε αυτή τη σύγχρονη συγκυρία. Για μία κρίση όχι μόνο αντιπροσώπευσης, αλλά πάσας πτυχής της κοινωνικής ζωής έρχεται να μιλήσει ο διευθυντής του Κέντρου Πολιτικής και Τεκμηρίωσης (ΚΕΠΕΤ) και καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Νίκος Παπαδάκης, με μία ολιστική προσέγγιση, τόσο για την κρίση που κλονίζει την περιφέρεια όσο και για το ευρύτερο διεθνές περιβάλλον, το οποίο είναι για μία συνεχόμενη δεκαετία, όπως σχολιάζει ο κ. Παπαδάκης, σε κατάσταση συνεχούς «σοκ». 

«Εξαρχής αυτό που οφείλαμε να θέσουμε στο επίκεντρο ήταν το ζήτημα του πόσο πυκνώνουν οι κοινωνικές ανισότητες επί του παρόντος. Μετά από μία περίοδο αλλεπάλληλων κρίσεων, η λεγόμενη permacrisis εποχή, που ξεκίνησε από την χρηματοπιστωτική κατάρρευση του 2008 και συνεχίζει μέχρι και σήμερα με την ενεργειακή, πληθωριστική και μεταναστευτική κρίση, που δεν ξέρουμε ουσιαστικά πότε θα τελειώσουν», ανέφερε. 
Όπως επεσήμανε στο σημείο αυτό ο κ. Παπαδάκης, αυτό το φαινόμενο συνδέεται άρρηκτα με τις ανισότητες: «Η διεθνής βιβλιογραφία συμπεραίνει πως οι ανισότητες όχι μόνο αναπαράγονται, πυκνώνουν και εγκολπώνονται, με την έννοια ότι επί του παρόντος λίγοι άνθρωποι βρίσκονται σε μία μόνο ομάδα αποκλεισμού. Μία μητέρα που έχει μονογονεϊκή οικογένεια για παράδειγμα, κατά πάσα πιθανότητα θα βρίσκεται και στο όριο της φτώχιας. Αυτό αναδεικνύει μία “σκοτεινή βεντάλια” ανισοτήτων, την οποία βλέπει στην πράξη η Ελλάδα αλλά και η Κρήτη: με τις έρευνες που έχουμε εκπονήσει στον Περιφερειακό Μηχανισμό, ο οποίος είναι ο πρώτος που μπήκε σε λειτουργία πανελλαδικά, καταγράψαμε ότι μπορεί να υπάρχει μείωση της ανεργίας, όχι όμως της επισφαλούς εργασίας. Αξιοσημείωτο είναι δε από μία πρόσφατη έρευνα που έγινε για το 2025 από εμάς για όλη την Κρήτη, φαίνεται πως το 40,8% των πολιτών βρίσκεται σε “οριακή κάλυψη των αναγκών του”, ενώ ένα υπόλοιπο 30% χαρακτηρίζει “δύσκολη” τη συγκεκριμένη συγκυρία. Αυτό που πρέπει να εμπεδώσουμε πλέον είναι πως δε θυσιάζεται η πρόοδος όταν υπάρχει μέριμνα για τις ανισότητες». 

Οι εταιρείες ως “πυλώνες” της κοινωνικής ανθεκτικότητας 

Εκτός από τις κρίσεις και τις κοινωνικές ανισότητες, το Gortys Forum έκανε βασική αναφορά και στην Οικονομία. Από την αρχαία Γόρτυνα και το κέντρο του εμπορίου που υπήρξε, έρχεται ο κ. Δημήτρης Δημητρίου, πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου της Θράκης, για να θέσει “επί τάπητος” τους κανόνες που χρειάζονται ώστε οι επιχειρήσεις να γίνουν ενεργός παίκτης απέναντι στην κοινωνική αστάθεια. 

«Όταν υπάρχει σχεδιασμός και δη κανόνες για τις επενδύσεις των εταιρειών μπορεί να γίνει πράγματι ένας πυλώνας που θα βοηθήσει την κοινωνία απέναντι στην αστάθεια που υπάρχει επί του παρόντος. Για παράδειγμα στη Σουηδία υπάρχει από κοινού η λογική της επένδυσης για τις επόμενες γενεές, και η σύγχρονη λογική επιτάσσει ακριβώς αυτό, ένα κοινωνικό fund που θα μπορεί να έρθει αντιμέτωπο με κάθε μορφής αστάθεια, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα του κάθε κράτους. Αυτή είναι η λογική της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης που αναδείξαμε και στο forum: παρουσιάσαμε πώς μπορούν οι εταιρείες να παίξουν ενεργό ρόλο ως πυλώνες σταθερότητας. Υπάρχει ακόμη μεγάλη αντίδραση από πλευράς της κοινωνίας για το θέμα των ιδιωτικών επενδύσεων, ακριβώς επειδή δε βλέπουν ακόμη πολλοί το επίπεδο της ανταποδοτικότητας που μπορεί να φέρει η εταιρική κοινωνική ευθύνη». 

Ένα υστερόγραφο για τη νέα γενιά 

Όπως ενημέρωσε τη “Νέα Κρήτη” ο κ. Δημητρίου, το επόμενο Gortys Forum έχει στόχο να αφήσει τη νέα γενιά επιστημόνων να μιλήσει, καθώς η παλαιότερη σχολιάζει και τη βοηθά. Αυτή η διαδικασία άρχισε και με το φετινό Gortys Forum, καθώς εκτός των παραπάνω πάνελ, την περασμένη Παρασκευή έγινε μία εκδήλωση προσηλωμένη στη νέα γενιά, μια ειδική ενότητα με όνομα “Gortys Forum NextGen, Εμπνέοντας το Μέλλον”. Ο ομιλητής της ενότητας αφιέρωσε τον λόγο του στα παιδιά και δε θα μπορούσε να ήταν άλλος από τον επικεφαλής ερευνητή στο Voyager 1 και 2 κ. Σταμάτιο Κριμιζή, ο οποίος, όπως είπε στην εφημερίδα μας, συνομίλησε με την κατάμεστη αίθουσα από μαθητές και τους έδωσε ένα εντελώς διαφορετικό μάθημα: «Τα τελευταία 20 χρόνια που είμαι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών είναι στόχος μου να μιλάω με τα νέα παιδιά. Αν δεν το κάνω, οι γνώσεις μου νιώθω πως δε θα πάνε πουθενά. Περιγράψαμε την περιήγηση του διαστήματος, τη σημασία της έρευνας και την αριστεία, αλλά πάνω απ’ όλα τη σκληρή δουλειά, γιατί με αυτήν τους είπα πως θα πάνε πράγματι μπροστά».