Ross Daly: Ο Ερωτόκριτος φέρνει ολόκληρο τον κόσμο στην Κρήτη και το αντίστροφο

Αν και εκείνη την εποχή δεν άκουγα σχεδόν τίποτα που να έχει σχέση με Ελλάδα, αγόρασα τον ομώνυμο δίσκο του Ross Daly μόνο και μόνο επειδή έγραφε στο εξώφυλλο «Ανεξάρτητη Παραγωγή». Μου άνοιξε έναν κόσμο που δεν γνώριζα και από καιρό σε καιρό επέστρεφα για να ξαναμοιραστώ αυτόν τον ιδιαίτερο, άγνωστο σε μένα ήχο. Πήρα και την «Ανάδυση» μόλις βγήκε και σιγά-σιγά άρχισα να νιώθω άνετα σ’ αυτή την απόλυτα κρητική μουσική που προέρχεται από έναν μουσικό με καταγωγή από την Ιρλανδία. Ο Ross Daly γνωρίζει πια την Κρήτη καλύτερα από αρκετούς Κρητικούς. Κι αυτό γιατί εκείνος ο τόπος δεν του δόθηκε έτσι τυχαία. Τον διάλεξε ο ίδιος συνειδητά και τον αγάπησε όσο κανέναν. Τώρα καταπιάνεται με τον «Ερωτόκριτο». Κι αξίζει να πάμε στο Ηρώδειο να ακούσουμε την εκδοχή που μας έχει ετοιμάσει.

Τι ήταν αυτό που βρήκατε στην Κρήτη και σας οδήγησε να εγκατασταθείτε εκεί;

Εννοείται ότι η μουσική παράδοση της Κρήτης ήταν εκείνη που μου έδωσε το αρχικό έναυσμα να έρθω και να θελήσω να αναπτύξω μια βαθύτερη σχέση με το νησί. Στη συνέχεια όμως, όσο περισσότερο έμενα, ανακάλυπτα πρόσωπα και καταστάσεις που αποδείχθηκαν εξαιρετικά σημαντικά για μένα και που τελικά με ώθησαν να αποφασίσω να μείνω εδώ.

Τι ήταν αυτό που βρήκατε στην κρητική λύρα και σας οδήγησε να τη σπουδάσετε;

Η λύρα, από τότε που την πρωτοάκουσα σε ένα μικρό χωριό στην νότια Κρήτη το 1970, μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση. Ο ήχος της είχε για μένα κάτι το ξεχωριστό: από τη μία ήταν άρρηκτα δεμένος με έναν πολύ συγκεκριμένο τόπο και πλαίσιο, κι από την άλλη μου φάνηκε ότι έκρυβε τεράστιες δυνατότητες να κινηθεί σε ένα πολύ ευρύτερο μουσικό πεδίο, πέρα από τις παραδόσεις που κανονικά υπηρετεί. Η πολύχρονη σχέση μου με το όργανο αυτό υπήρξε καθοριστική για τη μουσική μου διαδρομή. Έχω πειραματιστεί πολύ, ακόμη και με την ίδια την κατασκευή της λύρας, με αποτέλεσμα η λύρα που παίζω σήμερα να έχει σημαντικές διαφορές από εκείνη που πρωτοσυνάντησα το 1970. Ένα άλλο όργανο που παίζω σήμερα, το Τάρχου, γεννήθηκε κι αυτό μέσα από τέτοιους πειραματισμούς, αυτή τη φορά σε συνεργασία με τον Αυστραλό οργανοποιό Peter Biffin. Θα μπορούσε να πει κανείς πως αποτελεί μια άμεση προέκταση της λύρας, διευρύνοντας ακόμη περισσότερο τον κόσμο των δυνατοτήτων της.

Και στο ραμπάμπ;

Το ραμπάμπ είναι ίσως το πιο γνωστό και διαδεδομένο όργανο στο Αφγανιστάν. Το ανακάλυψα σχεδόν τυχαία πριν από περίπου 55 χρόνια, όταν βρήκα ένα σε πολύ κακή κατάσταση σε ένα παλαιοπωλείο στο Λονδίνο. Μου κίνησε την περιέργεια και το αγόρασα…. αν θυμάμαι καλά για πέντε λίρες, δηλαδή σχεδόν τίποτα. Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε η αναζήτηση. Έψαξα βιβλιογραφία για να καταλάβω τι έπρεπε να κάνω ώστε να το ξαναφέρω στη ζωή, να το μετατρέψω ξανά σε ένα όργανο ικανό να παίξει. Με βάση διάφορες πηγές κατάφερα να το επισκευάσω και να ξεκινήσω να παίζω. Βρήκα και κάποια περιορισμένη δισκογραφία, μέσα από την οποία μπόρεσα, κατά κάποιο τρόπο, να «αποκωδικοποιήσω» τον ήχο και την τεχνική του. Αργότερα ταξίδεψα στο Αφγανιστάν, όπου είχα την τύχη να παρακολουθήσω μαθήματα από τον Ustad Mohammed Omar, που εκείνη την εποχή ήταν ο κορυφαίος δεξιοτέχνης του οργάνου.

Από τότε το ραμπάμπ έγινε ένα από τα πιο αγαπημένα μου όργανα, για το οποίο έχω συνθέσει πολλά κομμάτια. Πρόκειται για όργανο με τεράστιες τεχνικές και εκφραστικές δυνατότητες, τόσο μέσα στο πλαίσιο της παραδοσιακής αφγανικής μουσικής όσο και έξω από αυτό, σε άλλα μουσικά πεδία. Το παλιό, σχεδόν κατεστραμμένο ραμπάμπ που βρήκα τότε στο Λονδίνο και επισκεύασα πρόχειρα για να το παίξω, το έστειλα πρόσφατα στον Javier Gonzalez, έναν Ισπανό κτηνίατρο στη Βαλένθια που θεωρείται σήμερα ο κορυφαίος παγκοσμίως στις επισκευές των ραμπάμπ για τα οποία έχει πολύ μεγάλη αγάπη. Όπως αποδείχτηκε, το όργανο αυτό, που όταν το βρήκα ήταν πεταμένο και απαξιωμένο, είναι δημιούργημα ενός από τους σπουδαιότερους και πιο φημισμένους κατασκευαστές της Καμπούλ στα τέλη του 19ου αιώνα, και έχει ηλικία περίπου 120 ετών. Το έχω και το παίζω ακόμα και σήμερα και είναι από τα πιο αγαπημένα όργανα στη συλλογή μου.

Αγαπάτε πολύ πολλά μουσικά όργανα. Τι σας φέρνει κοντά τους;

Κάθε μουσικό όργανο είναι σαν ένα μαγικό κλειδί που ξεκλειδώνει και φανερώνει τα μυστικά της μουσικής παράδοσης από την οποία προέρχεται. Στη δική μου ζωή τα μουσικά όργανα έχουν παίξει κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση της δικής μου σχέσης με τη μουσική.

Τι σας συγκίνησε περισσότερο στον “Ερωτόκριτο” του Βιτσέντζου Κορνάρου;

Ο «Ερωτόκριτος» είναι ένα λογοτεχνικό έργο που αντανακλά ξεκάθαρα τον πολιτισμό ενός πολύ συγκεκριμένου τόπου, μιας συγκεκριμένης εποχής και ενός ιδιαίτερου λαού. Ταυτόχρονα όμως υπερβαίνει την τοπικότητα, καθώς πραγματεύεται ζητήματα διαχρονικής σημασίας με τρόπο πανανθρώπινο. Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ένα κείμενο που φέρνει ολόκληρο τον κόσμο στην Κρήτη και που ταυτόχρονα μεταφέρει την Κρήτη σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ποιες είναι οι βασικές πτυχές του «Ερωτόκριτου», όπως θα τον παρουσιάσετε στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού σε μερικές ημέρες;

Σε μια συναυλία διάρκειας μιάμισης ώρας είναι φυσικά αδύνατο να παρουσιαστεί ολόκληρο το κείμενο του «Ερωτόκριτου» μελοποιημένο. Για τον λόγο αυτό επιλέξαμε συγκεκριμένα αποσπάσματα, τα οποία αφενός αναδεικνύουν τις βασικές γραμμές της ιστορίας, και αφετέρου διαθέτουν, κατά την άποψή μας, ιδιαίτερη ποιητική αξία. Η σύνθεση των μελωδιών ανήκει σε πέντε από τους μουσικούς μας: την Κέλυ Θωμά, την Ευγενία Δαμαβολίτη-Τόλη, τον Στέλιο Πετράκη, τον Μήτσο Σταυρακάκη κι εμένα. Η επιλογή των αποσπασμάτων του κειμένου έγινε από τον Μήτσο Σταυρακάκη.

Ross Daly © Μιχάλης Θεολογίτης

Ποιες είναι οι βασικοί συνεργάτες αυτής της παράστασης και με ποια κριτήρια τους επιλέξατε;

Σε αυτήν την παράσταση συμμετέχουν κυρίως άνθρωποι με τους οποίους μας συνδέει μια μακροχρόνια συνεργασία, αν και προέρχονται από πολύ διαφορετικές κατευθύνσεις. Επειδή το έργο έχει έντονο κρητικό χαρακτήρα, είναι φυσικό να βρίσκονται στην ομάδα αρκετοί από τους πιο στενούς Κρητικούς συνεργάτες μου, όπως ο Βασίλης Σταυρακάκης και ο Γιώργος Ξυλούρης (Ψαρογιώργης), με τους οποίους συνεργάζομαι πάνω από σαράντα χρόνια. Μαζί μας θα είναι επίσης ο Γιώργος Μανωλάκης στο λαούτο, η Ευγενία Δαμαβολίτη-Τόλη στο τραγούδι, καθώς και ο Στέλιος Πετράκης και η Κέλυ Θωμά στη λύρα. Στην αφήγηση έχουμε δύο σημαντικούς ανθρώπους της κρητικής παράδοσης: τον Μήτσο Σταυρακάκη, έναν από τους κορυφαίους μαντιναδολόγους του νησιού, και τον Νίκο Βρέντζο, τον «Μπουργονίκο» όπως τον ξέρουμε όλοι στην Κρήτη, ο οποίος έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη του Ερωτόκριτου και σήμερα τον ξέρει σχεδόν ολόκληρο απ’ έξω.

Πέρα όμως από την Κρήτη, έχουμε και εξαιρετικούς συνεργάτες από άλλες χώρες. Από την Ισπανία έρχεται ο Efrén López, που έχει ασχοληθεί σε βάθος τις μουσικές της εποχής του Ερωτόκριτου, ενώ ο Carles Dorador Jové θα παίξει ένα σπάνιο μεσαιωνικό λαούτο, τη θεόρβη. Από το Ιράν συμμετέχει η Yasamin Shahhosseini στο ούτι, από την Τουρκία ο Şakir Ozan Uygan στα κρουστά, ενώ συμπληρώνουν το σύνολο η Mayu Shviro στο βιολοντσέλο, ο Παύλος Σπυρόπουλος στο κοντραμπάσο και ο Χάρης Λαμπράκης στο νέι.

Έχετε κάνει στο παρελθόν αρκετά σεμινάρια πάνω σε διάφορα ζητήματα που μπορεί να βρει κανείς στη σελίδα σας, στο rossdaly.gr. Θα υπάρξουν καινούργια σεμινάρια τον χειμώνα που έρχεται;

Ναι, στο καινούριο χώρο μας στο Χουδέτσι έχουμε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε σεμινάρια καθόλη τη διάρκεια του χρόνου. Συνεπώς κάνουμε ένα κύκλο το καλοκαίρι και άλλο ένα από το Γενάρη μέχρι το τέλος του Απρίλη.

Τι άλλα σχέδια έχετε κάνει για το επόμενο διάστημα;

Έχουμε μπροστά μας μια σειρά από συναυλίες εκτός Ελλάδας το προσεχές διάστημα, ενώ παράλληλα οργανώνουμε τα χειμερινά σεμινάρια του Λαβύρινθου, τα οποία θα ξεκινήσουν στις αρχές του νέου έτους. Την ίδια στιγμή ασχολούμαι και με την ηχογράφηση ενός κύκλου νέων έργων, τα οποία ελπίζω να μπορέσω να εκδώσω σύντομα.