«Δεν θα ήταν υπέροχο;» είπε ένας πρώην Αμερικανός αξιωματούχος σχετικά με το ενδεχόμενο ανατροπής της ισλαμικής ηγεσίας στην Τεχεράνη.
Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν αναμφίβολα θα καθυστερήσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης. Όμως, μεταξύ πολλών παρατηρητών της Μέσης Ανατολής, αυξάνεται η αίσθηση ότι η ισραηλινή επιχείρηση ενδέχεται να οδηγήσει σε κάτι πολύ μεγαλύτερο: την ανατροπή του ισλαμικού καθεστώτος του Ιράν.
Πρόκειται για μια φράση που συνήθως προκαλεί ανατριχίλα στην Ουάσιγκτον και στον αραβικό κόσμο, ιδίως μετά τις εμπειρίες των ΗΠΑ σε Ιράκ και Αφγανιστάν.
Είναι μια ιδέα που παραδοσιακά προκαλούσε επιφυλακτικότητα στον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ· η κυβέρνησή του έχει ήδη διαρρεύσει ότι δεν είχε καμία εμπλοκή στην επίθεση. Και η ισραηλινή κυβέρνηση δεν έχει δηλώσει επίσημα ότι στόχος της είναι η αλλαγή καθεστώτος.
Ωστόσο, ακούγοντας τις δηλώσεις Ισραηλινών αξιωματούχων και μαθαίνοντας την έκταση των επιθέσεων –συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων δολοφονιών υψηλόβαθμων Ιρανών στρατιωτικών– μου έκανε εντύπωση πως κανείς δεν αποκλείει αυτό το ενδεχόμενο.
Τοποθετώντας αυτές τις κινήσεις στο ευρύτερο πλαίσιο της ισραηλινής στρατιωτικής δράσης από το φθινόπωρο του 2023 –επιθέσεις που ανέτρεψαν, συνέβαλαν στην ανατροπή ή αποδεκάτισαν καθεστώτα στη Γάζα, στον Λίβανο και στη Συρία– το σενάριο δεν μοιάζει τόσο τραβηγμένο.
Η ανατροπή, ή έστω η σοβαρή αποδυνάμωση του καθεστώτος του Ιράν, είναι κάτι που το Ισραήλ μπορεί ενδεχομένως να επιδιώξει και μόνο του – δεν χρειάζεται απαραίτητα τη συνδρομή των ΗΠΑ σε επιθετικό επίπεδο.
Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου, σε πολυσήμαντες δηλώσεις του για τις επιθέσεις της Παρασκευής, ανέφερε ότι η επιχείρηση κατά του Ιράν «θα συνεχιστεί για όσες ημέρες χρειαστεί ώστε να εξαλειφθεί αυτή η απειλή».
Δεν περιόρισε ποτέ τον ορισμό αυτής της απειλής αποκλειστικά στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Αυτό συμβαίνει διότι η ισραηλινή κυβέρνηση βλέπει το ίδιο το καθεστώς του Ιράν, όχι απλώς την πυρηνική ή στρατιωτική του υποδομή, ως την πραγματική απειλή.
Δεδομένου ότι οι Ιρανοί ηγέτες –πολλοί από τους οποίους πιστεύουν φανατικά σε ακραία σιιτική ισλαμιστική ιδεολογία– απειλούν εδώ και χρόνια με αφανισμό το Ισραήλ, αυτό δεν αποτελεί έκπληξη.
Καθώς τα ρεπορτάζ για τις επιθέσεις και τις δολοφονίες κατέφθαναν, επικοινώνησα με αρκετούς νυν και πρώην Αμερικανούς αξιωματούχους και αναλυτές, ρωτώντας αν ο πραγματικός στόχος των Ισραηλινών ήταν η αλλαγή καθεστώτος.
Κανείς δεν το απέκλεισε – και μάλιστα από πολιτικά αντίθετες παρατάξεις.
«Γιατί όχι; Φυσικά», είπε ένας πρώην υψηλόβαθμος Αμερικανός αξιωματούχος που ασχολήθηκε με θέματα Μέσης Ανατολής επί κυβέρνησης Μπάιντεν. «Δεν θα ήταν υπέροχο;» Ζήτησα ανωνυμία για αυτόν και άλλους, ώστε να μιλήσουν ελεύθερα για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα.
Ο αναλυτής Behnam Ben Taleblu, του φιλοϊσραηλινού think tank Foundation for Defense of Democracies, σημείωσε ότι οι ισραηλινές επιθέσεις δεν περιορίστηκαν σε υποδομές αλλά στόχευσαν το σύστημα διοίκησης και ελέγχου του Ιράν – άρα η επιχείρηση δεν μπορεί να οριστεί απλά ως «αντιπυρηνική».
Πολλοί στην ιρανική διασπορά –μια κοινότητα διασπασμένη αλλά με διαχρονική επιθυμία για αλλαγή καθεστώτος– ελπίζουν ότι αυτή είναι η στιγμή που περίμεναν.
Ο Ρεζά Παχλαβί, πρώην διάδοχος του θρόνου του Ιράν και γιος του έκπτωτου σάχη, κάλεσε τους απλούς Ιρανούς να «αρπάξουν την ευκαιρία» και τις δυνάμεις ασφαλείας να αποστασιοποιηθούν από τη θεοκρατική ηγεσία.
«Το καθεστώς είναι αδύναμο και διχασμένο. Μπορεί να πέσει», έγραψε στα κοινωνικά δίκτυα. «Όπως έχω πει στους συμπατριώτες μου: Το Ιράν σάς ανήκει και είναι καιρός να το ξαναδιεκδικήσετε. Είμαι μαζί σας. Μείνετε δυνατοί και θα νικήσουμε».
Υπάρχουν πολλοί άγνωτοι παράγοντες
Μπορεί το Ισραήλ να επιτύχει αλλαγή καθεστώτος από μόνο του;
Οι στρατιωτικοί αναλυτές συμφωνούν γενικά ότι για να καταστραφεί πλήρως η πυρηνική υποδομή του Ιράν –η οποία είναι βαθιά υπόγεια– το Ισραήλ θα χρειαζόταν βοήθεια από τις ΗΠΑ.
Όμως, εάν το Ισραήλ συνεχίσει με στοχευμένες δολοφονίες, ακόμα και πολιτικών ηγετών, η κατάρρευση του καθεστώτος δεν είναι αδιανόητη.
Το Ιράν ήδη απαντά με drones, και το Ισραήλ πρέπει να αποφασίσει για πόσο καιρό είναι διατεθειμένο να αντέξει τέτοιες επιθέσεις – εφόσον το Ιράν συνεχίσει να τις εξαπολύει. Οι ΗΠΑ και ορισμένα αραβικά κράτη είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα βοηθήσουν αμυντικά το Ισραήλ, όπως έχουν κάνει στο παρελθόν.
Δεν είναι σαφές αν οι Ιρανοί πολίτες θα στραφούν κατά του καθεστώτος. Σε παρόμοιες περιπτώσεις υπάρχει συχνά το φαινόμενο της «συσπείρωσης γύρω από τη σημαία». Όμως, παρακολουθώντας το Ιράν επί χρόνια, έχω την αίσθηση ότι πολλοί Ιρανοί έχουν τόσο απογοητευτεί από το καθεστώς, που ίσως καλωσόριζαν εξωτερική βοήθεια για την ανατροπή του.
Η αντίδραση, ωστόσο, μπορεί να εξαρτηθεί από τις ισραηλινές τακτικές.
«Επιθέσεις που περιορίζονται σε στρατιωτικούς και πυρηνικούς στόχους θα πλήξουν το κύρος του καθεστώτος· αντίθετα, πλήγματα που προκαλούν ευρύτερη οικονομική ή πολιτική ζημιά ίσως προκαλέσουν διαφορετική λαϊκή αντίδραση», σημείωσε ο Michael Singh, πρώην στέλεχος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας επί Τζορτζ Μπους.
Ακόμα κι αν η ιρανική κυβέρνηση επιβιώσει από την επίθεση, μπορεί να αποδυναμωθεί τόσο που το τέλος της να επισπευσθεί.
Αυτό όμως θα εξαρτηθεί από το πόση πίεση θα συνεχίσουν να ασκούν εξωτερικές δυνάμεις, ιδίως οι ΗΠΑ, στο καθεστώς, του οποίου η αντι-αμερικανική ρητορική αποτελεί θεμέλιο.
Ήδη υπάρχουν εκκλήσεις από παγκόσμιες πρωτεύουσες προς Ισραήλ και Ιράν να αποφύγουν την κλιμάκωση.
Όμως, δεδομένου του προηγούμενου του Ισραήλ σε μέρη όπως η Γάζα και ο Λίβανος, δεν θα πόνταρα ότι θα συμμορφωθεί με αυτές τις εκκλήσεις.
Συχνά, αυτές οι φωνές μοιάζουν υποκριτικές – ειδικά αν προέρχονται από αραβικές χώρες που θα χαιρόντουσαν να δουν το ιρανικό καθεστώς να πέφτει.
Ακόμα και ο Τραμπ –τον οποίο ο Νετανιάχου ουσιαστικά στήριξε προεκλογικά– δεν φαίνεται να επηρεάζει τις ισραηλινές αποφάσεις.
Ο Τραμπ παραδοσιακά αποφεύγει την εμπλοκή σε πολέμους στη Μέση Ανατολή και είχε, τουλάχιστον δημόσια, παροτρύνει το Ισραήλ να περιμένει μέχρι να προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ-Ιράν για τα πυρηνικά.
Αλλά το Ισραήλ έπληξε πριν την προγραμματισμένο επόμενο γύρο συνομιλιών, που θα γινόταν την Κυριακή.
Στις τελευταίες αναρτήσεις του, ο Τραμπ χρησιμοποιούσε την απειλή νέων ισραηλινών επιθέσεων για να πιέσει το Ιράν να κλείσει συμφωνία περιορισμού του πυρηνικού του προγράμματος. (Το Ιράν επιμένει ότι το πρόγραμμα έχει ειρηνικούς σκοπούς.)
«Το Ιράν πρέπει να κάνει συμφωνία πριν δεν μείνει τίποτα, και να σώσει αυτό που κάποτε ήταν γνωστό ως Περσική Αυτοκρατορία», έγραψε ο Τραμπ. Πιθανότατα εννοούσε την Περσική Αυτοκρατορία, που δεν υπάρχει πια – αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση.
Ακόμη και αν το καθεστώς πέσει, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα το διαδεχθεί κάτι καλύτερο, προειδοποιούν νυν και πρώην αξιωματούχοι.
Ένα αποτυχημένο, ακυβέρνητο Ιράν θα μπορούσε να μετατραπεί σε έδαφος αναπαραγωγής νέων προβλημάτων.
Μια πολύ πιο στρατιωτικοποιημένη αυταρχία επίσης θα μπορούσε να καταλάβει την εξουσία, αποφασισμένη αυτή τη φορά να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
«Η ιστορία μάς λέει πως τα πράγματα μπορούν πάντα να γίνουν χειρότερα», έγραψε ο Jonathan Panikoff, πρώην αξιωματούχος των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών. «Το Ισραήλ μπορεί να βρεθεί σε έναν μόνιμο, ανοιχτό και πολύ πιο έντονο πόλεμο που δεν θα διεξάγεται πλέον στο σκοτάδι, όπως τα προηγούμενα χρόνια».
Ωστόσο, σύμφωνα με έναν Αμερικανό αξιωματούχο με μακρά εμπειρία στη Μέση Ανατολή:
«Δεν νομίζω ότι τους ενδιαφέρει τι θα ακολουθήσει, αρκεί αυτό που θα έρθει να είναι πολύ αδύναμο για να απειλήσει το Ισραήλ».
Source link
