Μια εικόνα ισούται με 1.000 λέξεις, λέει ο σοφός λάος. Όταν αυτές οι εικόνες είναι σχεδόν 2.000, τότε με πόσες λέξεις μπορεί να περιγράψει κανείς τον «Καφενέ του Καγιαμπή» στο Ηράκλειο Κρήτης;
Η θλίψη στο Ηράκλειο και η συμμετοχή σε απεργίες
Το καφενείο στο κέντρο της κρητικής πόλης δεν αποτελεί άλλον ένα χώρο εστίασης, αλλά ένα σημείο συνάντησης ιδεών. Ένα μέρος στο οποίο -εδώ και 24 χρόνια- άνθρωποι όλων των ηλικιών πήγαιναν προκειμένου να φάνε, να πιουν, να συζητήσουν, αλλά και να δουν το τεράστιο αρχείο που είναι κρεμασμένο στους τοίχους και όχι μόνο. Ο «Καφενές του Καγιαμπή» είναι γνωστός για τα σχεδόν 2.000 κάδρα που διαθέτει και κοσμούν κάθε σπιθαμή του μαγαζιού, με την είδηση για «λουκέτο» να σκορπίζει θλίψη στην τοπική κοινωνία, αλλά και σε ανθρώπους από διάφορες περιοχές της χώρας. Το κτίριο πουλήθηκε και θα γίνει μεγάλο ξενοδοχείο, με τον καφενέ να πέφτει «θύμα» της νέας εποχής.
Ο Δημήτρης Καγιαμπάκης, γνωστός σε όλους ως «Μήτσος», άνοιξε το καφενείο το 2001 και έκτοτε στα τραπεζάκια του κάθισαν σπουδαίες προσωπικότητες του καλλιτεχνικού χώρου, απλοί άνθρωποι από κάθε γωνιά της Ελλάδας, αλλά και τουρίστες από το εξωτερικό, οι οποίοι επισκέφθηκαν την Κρήτη.
«Είμαι πολύ συγκινημένος, διαβάζω εκατοντάδες μηνύματα που λένε ότι το Ηράκλειο δεν θα είναι ποτέ ξανά το ίδιο. Υπάρχει ένα σοκ στην πόλη, αυτό βλέπω από τις αναρτήσεις και από τον κόσμο που έρχεται.
Η στενοχώρια είναι μεγάλη και ειδικά από τα νέα παιδιά. Έρχεται κόσμος και κλαίει, με παίρνουν αγκαλιά. Το κύριο χαρακτηριστικό των αναρτήσεων είναι ότι το Ηράκλειο δεν θα είναι το ίδιο. Σε μένα αυτό φαίνεται παράξενο, τραβηγμένο, αλλά μάλλον δεν κατάλαβα την υπόσταση αυτού του καταστήματος. Υπάρχει μεγάλη θλίψη. Δεν ήταν ένα καφενείο, ήταν ένας χώρος συνάθροισης, μέρος του πολιτισμικού ιστού της πόλης. Εδώ δημιουργήθηκαν παρέες, κινήματα, μουσικά ρεύματα», εξηγεί φανερά συγκινημένος στο ethnos.gr ο ιδιοκτήτης του καφενέ.
Πολλοί θα αναρωτηθούν «μα πώς μπορεί ένα κατάστημα εστίασης να αποτελεί σημείο δημιουργίας κινημάτων;». Αρκετοί θα υποθέσουν ότι αυτό είναι κάτι ουτοπικό, ωστόσο για τον «Καφενέ του Καγιαμπή» είναι η πραγματικότητα εδώ και 24 χρόνια. Το μαγαζί θα κλείσει οριστικά στις 27 Φεβρουαρίου, ώστε μια μέρα αργότερα άπαντες να βρίσκονται στις μεγάλες διαδηλώσεις που οργανώνονται για τα δύο χρόνια από την τραγωδία των Τεμπών. Η εν λόγω πρωτοβουλία δεν είναι πρωτόγνωρη, αφού το καφενείο παραμένει πάντα κλειστό στις μεγάλες απεργίες, όπως και ανήμερα της Εργατικής Πρωτομαγιάς.
Η ιστορία του Μήτσου πριν τη λειτουργία του «Καγιαμπή»
Ο Δημήτρης Καγιαμπάκης ξεκίνησε να εργάζεται σε οικοδομή το 1973 και εκείνη την εποχή σύχναζε στο ρακάδικο του Δημήτρη Τυλλιανάκη. Ήταν ένας χώρος όπου πήγαιναν πολλοί ρεμπέτες, με τον Μήτσο να συναντά τον Πρόδρομο Τσαουσάκη. «Εκεί γνώρισα την εστίαση», τονίζει χαρακτηριστικά στο ethnos.gr. «Μετά την πτώση της Χούντας πηγαίναμε σε μια ταβέρνα που έβρισκες όλους τους αλύγιστους της ταξικής πάλης, αυτούς που πάλεψαν και φυλακίστηκαν. Τα πρόσωπά τους ήταν ακόμα χλωμά για όσα έζησαν κατά τη διάρκεια της επταετίας. Νιώθαμε δέος γιατί ακούγαμε ιστορίες που ήταν πολύ πρόσφατες. Ήταν σαν σχολείο για εμάς. Εκεί ακούσαμε για τα όσα έκανε ο Φοίβος Ιωαννίδης εναντίον της δικτατορίας», σημειώνει ο «Μήτσος».
Στη συνέχεια, ο ίδιος έπιασε δουλειά στο «Καφεθέατρο», από όπου είχε περάσει ο Νικόλας Άσιμος, ενώ συχνά διοργανώνονταν θεατρικές βραδιές και κουκλοθέατρο. «Εκεί διαμορφώσαμε την κοινωνική μας συνείδηση. Ήταν ένα μαγαζί που έδωσε βήμα στον Ψαραντώνη, στους Χαΐνηδες, αλλά και σε πιτσιρικάδες που δημιουργούσαν μπάντες. Από τα ηχεία άκουγες Μικρούτσικο, Θεοδωράκη, μπλουζ και τζαζ. Αυτός ο χώρος έβγαλε ποιητές, τραγουδιστές και σπουδαίους ηθοποιούς. Στο μαγαζί τραγουδούσε και ο Μίλτος Πασχαλίδης με μια κιθάρα στο χέρι, σε ηλικία 18 ετών», προσθέτει.
Όταν το «Καφεθέατρο» έκλεισε, όλη η… ομάδα μεταφέρθηκε στο «Φλου». Ήταν από τα πρώτα μπαρ με DJ, ενώ έδινε βήμα σε τζαζίστες. «Εκεί έπαιζαν πάλι οι Χαΐνηδες και ο Ψαραντώνης. Υπήρχαν μπάντες με νέα παιδιά. Μάλιστα, από εκεί ξεκίνησε ο Χάρης Λαμπράκης, ένας από τους μεγαλύτερους τζαζίστες της χώρας. Εγώ, επίσης, δούλευα τα καλοκαίρια και σε ξενοδοχεία, ενώ στη συνέχεια άνοιξα μια ταβέρνα στο Αβδού, το χωριό μου», δηλώνει ο Δημήτρης Καγιαμπάκης.
Η αρχή του καφενέ και το ποίημα στη λαδόκολλα
Ο «Καφενές του Καγιαμπή» άνοιξε τις πόρτες του το 2001. Σε εκείνο το ξεκίνημα ο Μήτσος έχει να θυμάται μια στιγμή που έμελλε να διαμορφώσει την ιστορία του μαγαζιού μέχρι και σήμερα. «Στο καφενείο υπήρχαν 2-3 πελάτες. Τότε ήρθε ένα νεαρό παιδί. Ήταν πολύ στενοχωρημένο. Εγώ του μιλούσα, αλλά ήταν απορροφημένος σε κάτι που έγραφε στη λαδόκολλα. Με ρώτησε τι χρωστάει και του είπα ότι δεν χρωστάει τίποτα. Μετά πήρα τη λαδόκολλα και είδα ότι είχε γράψει ένα ποίημα. “Στου Καγιαμπή τον καφενέ γλυκό καφέ μου κάνουν, δεν θέλω άλλα βάσανα ψεύτρα ζωή μου φτάνουν, μια φλιτζανού στον καφενέ το βράδυ μου την πέφτει, φουσκάλες βλέπω στον καφέ και έχει μεγάλο ντέρτι…”. Υπήρχε και ρεφρέν “αχ Καγιαμπή, αχ Καγιαμπή, δύο ρουφιές είναι η ζωή και αυτές γεμάτες πόνο”. Μόλις είδα αυτό το ποίημα, αποφάσισα να μην πετάξω ποτέ ούτε χαρτοπετσέτα που θα έχει επάνω διάφορα μηνύματα», επισημαίνει ο Δημήτρης Καγιαμπάκης.
Από το 2001 μέχρι σήμερα, ο ιδιοκτήτης του καφενέ έχει συγκεντρώσει πάνω από 5.000 λαδόκολλες. «Δεν μπορεί κανείς να φανταστεί τι έχει γραφτεί πάνω σε καθεμία. Υπάρχουν και πολλές εικαστικές παρεμβάσεις, όπως ζωγραφιές από μεγάλους ζωγράφους, από παιδιά, από εφήβους, αλλά και από ενήλικες. Η στιγμή με εκείνο το παιδί ήταν το έναυσμα για μένα, για να ξεκινήσω να μαζεύω αυτά τα μηνύματα. Τώρα που κλείνουμε έρχονται πολλοί στο μαγαζί και ζητάνε να δουν τι είχαν ζωγραφίσει πριν από τόσα χρόνια. Είναι κάτι πολύ συγκινητικό. Μιλάμε για ενήλικες που βλέπουν τις παιδικές τους ζωγραφιές πάνω στις λαδόκολλες», υπογραμμίζει.
Στο μαγαζί μπορεί κανείς να βρει από τοπικά πιάτα με εκλεκτούς μεζέδες, μέχρι κρασιά, με το απάκι, την ομελέτα και την πατάτα οφτή να αποτελούν μερικά από τα αγαπημένα φαγητά που σερβίρει το κατάστημα.
Τα κάδρα στους τοίχους του καφενέ
«Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία, κάποιος την έγραψε στον τοίχο με μπογιά», λέει ένας από τους στίχους του τραγουδιού του Μάνου Λοΐζου. Στον Καφενέ του Καγιαμπή οι τοίχοι έγραφαν ιστορία για 24 συναπτά έτη, με τα σχεδόν 2.000 κάδρα να κοσμούν το εσωτερικό του μαγαζιού. Πρόκειται για φωτογραφίες που τις δώρισαν στο κατάστημα άνθρωποι από όλο τον κόσμο, εκτός από μια, που είναι ο Δημήτρης Καγιαμπάκης σε διαδήλωση του ΚΚΕ.
«Το υλικό έχει έρθει στο μαγαζί από όλο τον κόσμο. Το έχουν φέρει θαμώνες του καταστήματος από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχουμε κάδρο του Ερντ Τέλμαν (άλλοτε ηγέτης του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος), το οποίο έφερε συγγενής του. Πολλά βράδια έκλειναν τα φώτα στον καφενέ και συζητούσαμε για ένα θέμα. Κάποια στιγμή μιλούσαμε για τον Αλιέντε και τον Βίκτορ Χάρα. Μια κοπέλα από τη Χιλή έφερε κάδρο του Χάρα, ο οποίος είναι σε μια γειτονιά με παιδιά Ρομά. Έχουμε κάδρο του Τσε Γκεβάρα από όταν ήταν 18 ετών», διευκρινίζει ο Μήτσος.
Στον καφενέ υπάρχει φωτογραφία από τη σύλληψη του Ανδρέα Σαββάκη το 1966. Κάπως έτσι ξεκινούσαν και οι συζητήσεις, καθώς πολλοί θαμώνες ρωτούσαν τον Δημήτρη Καγιαμπάκη για τα πρόσωπα που απεικονίζονται στα κάδρα. «Κάθε μέρα γίνονταν συζητήσεις με τουλάχιστον 40 άτομα. Με ρωτούσαν για τον Βελουχιώτη, για τον Καζάκο, για την Καρέζη, έπαιρνε ο καθένας τον λόγο και μιλούσε. Ήταν ένα… λαϊκό πανεπιστήμιο. Κάθε Παρασκευή έρχονταν στο μαγαζί τόσο ο Σαββάκης, όσο και ο Γραμματικάκης, οι οποίοι εξιστορούσαν περιστατικά από την εποχή τους, από την αντίσταση. Εδώ δημιουργήθηκαν παρέες. Τα καφενεία είναι μέρος του πολιτιστικού ιστού της πόλης», διαμηνύει ο κ. Καγιαμπάκης.
Ο ίδιος δεν αποκαλεί τον κόσμο «πελάτες», αλλά «θαμώνες». «Στον πελάτη υπάρχει οικονομική βάση. Ο θαμώνας είναι μέρος του χώρου, έχει φέρει τη φωτογραφία του. Πολλές φορές φεύγαμε από το μαγαζί, αφήναμε τα κλειδιά εκεί και ήμασταν σίγουροι ότι όλοι θα σεβαστούν το μαγαζί. Ξέραμε ότι θα πιουν το ποτό τους και θα είναι ήσυχοι», ξεκαθαρίζει στη συνέχεια.
Η έκκληση για το αρχείο που δεν πρέπει να χαθεί
Ο καφενές διαθέτει ένα πολύ πλούσιο και σπάνιο αρχείο, με περισσότερα από 2.000 κάδρα από όλο τον κόσμο, από τη Νικαράγουα, την Αργεντινή, το Μεξικό, ενώ υπάρχει μέχρι και η σημαία των Ζαπατίστας. Από τη στιγμή που το κατάστημα θα κλείσει, είναι αναγκαίο όλο αυτό το αρχείο να πάει σε έναν συγκεκριμένο χώρο. Υπάρχουν διαφορετικές ενότητες, ωστόσο κρίνεται επιβεβλημένο να μεταφερθούν όλα μαζί τα κάδρα, τα οποία αποτελούν παρακαταθήκη συλλογικής μνήμης.
Όπως περιγράφει ο Μήτσος Καγιαμπάκης «χρειάζεται ένας χώρος 140τμ. Θα συζητήσω και με το ΚΚΕ. Δεν θέλω να λείπει καμία φωτογραφία, γιατί θα είναι σαν να έχω προδώσει αυτόν που την έφερε. Θέλω να μεταφερθούν οργανωμένα, σαν ένα ενιαίο πολιτιστικό αρχείο, καθώς υπάρχουν κάδρα από το εργατικό κίνημα και την κλασική μουσική, αλλά και από ποιητές, θέατρο, κινηματογράφο και μουσική. Υπάρχει ενότητα για την Τουρκία, με επίκεντρο τον Ναζίμ Χικμέτ. Μια Ισπανίδα κομμουνίστρια μας έφερε κάδρο του Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι και η κόρη της Λιουντμίλα Παβλιτσένσκο μας έστειλε, μέσω ενός φίλου, φωτογραφία της μητέρας της. Δεν θέλω όλα αυτά να διασκορπιστούν».
Στου Καγιαμπή μπορεί κανείς να βρει τους 110 τόμους της Επιθεώρησης Τέχνης, τους οποίους έδωσε ο Τάσος Ζωγράφος, αλλά και το άλλοτε εβδομαδιαίο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα». Τον χώρο έχουν επιλέξει πολλοί φοιτητές για να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους, καθώς πολλοί νέοι ήταν θαμώνες του μαγαζιού. «Δεν είναι καφενείο, είναι κίνημα που εμπεριέχει πολλά στοιχεία, όπως το αντιφασιστικό, το πολιτιστικό, το κοινωνικό. Είναι ένα λαϊκό πανεπιστήμιο. Δεν πρέπει να χαθεί αυτό το αρχείο. Έχουν γίνει μεγάλες βραδιές με ρεμπέτικα και μικρασιάτικα τραγούδια, υπήρχε συγκίνηση. Το αρχείο ανήκει σε χιλιάδες ανθρώπους, δεν το έκανα εγώ. Είναι δημιούργημα όλου του κόσμου και είναι αναγκαίο να τιμηθεί», ξεκαθαρίζει ο Δημήτρης Καγιαμπάκης.
ethnos.gr
